Na kioscima i u knjižarama je novi, 25. broj časopisa Elementi!
Temat 25. broja Elemenata bavi se odnosom nauke i društva, naročito u svetlu današnjih ogromnih izazova sa kojima se suočava čitav svet, kakvi su, pre svega, pandemija koronavirusa i njoj prateća pandemija netačnih informacija – infodemija.
„U poplavi laži i dezinformacija o poreklu virusa, načinima prevencije i lečenja, koja se širila društvenim mrežama tokom pandemije Kovida-19 važnost razlikovanja nauke i pseudonauke bila je od presudnog značaja“, piše u tekstu koji otvara temat filozof dr Igor Živanović. On infodemiju sagledava u jednom širem kontekstu navale različitih pseudonaučnih teorija i teorija zavere putem, pre svega, društvenih mreža i opasnosti koje one nose, zbog čega se „iznova i iznova pojavljuje potreba za podsećanjem gde su granice nauke, a gde počinju pseudonaučne konfabulacije“. Kako su izgledali najčuveniji filozofski pokušaji da se ovo razgraničenje povuče, na koji način bi taj poduhvat mogao praktično da se izvede i kakav je zadatak naučne zajednice u svemu tome, otkrijte u tekstu Gde su granice nauke i kako ih sačuvati.
Drugi tekst ovog temata odlomak je tribine koju je sredinom juna organizovao Centar za promociju nauke povodom 40-godišnjice opisa prvih slučajeva side. Koje su sličnosti i razlike između pandemije HIV-a i Kovida-19, na koji način treba komunicirati naučne informacije sa širom javnošću i kako izgleda borba sa pandemijom i infodemijom „na prvim linijama fronta“, saznajte od dva eminentna stručnjaka, imunologa dr Srđe Jankovića i psihijatra dr Damira Huremovića, koji su bili učesnici ove tribine.
Ilustracija Nikole Koraća za tekst Raskr(Inka)avanje tajni kipua?
Iako su stvorili veličanstveno i kompleksno carstvo, Inke nisu razvile sistem beleženja informacija nalik pismu kakav nalazimo u drugim civilizacijama, već su to činile pomoću posebno ispletenih razgranatih kanapa i čvorova koji su se zvali kipu. Da li su ovi zamršeni hard-diskovi bili sistem beleženja brojeva ili čak jedna vrsta pisma, da li su se čitali samo očima ili možda i prstima, saznajte u novom tekstu Miljana Vasića.
U svojoj stalnoj kolumni Orbitiranje, koju je ovog puta ilustrovao Đorđe Balmazović, astrofizičar dr Darko Donevski otkriva nam kako će izgledati ove buduće svemirske misije i na koja će naučna pitanja one pokušati da pruže odgovore.
Međutim, priča o astronomiji u ovom broju ne završava se na tome. U tekstu Đorđa Petrovića i Milana Jenića saznajte više o novom otkriću međunarodnog tima istraživača, predvođenog srpskom planetarnom naučnicom Anom Černok, koje ukazuje da je jedan od najstarijih i najvećih kratera na Mesecu daleko stariji nego što se dosad verovalo, što bi moglo da ima značajne implikacije na buduće određivanje starosti još „neuzorkovanih“ površina nebeskih tela unutar Sunčevog sistema – među kojima je i naša planeta.
U tekstu Malter koji spaja prošlost i budućnost, Đorđe Petrović nam donosi zanimljivu priču, praćenu živopisnim fotografijama Marka Risovića, o istraživačima koji ispituju tajne čvrstoće i dugovečnosti rimskog maltera sa antičkih lokaliteta u srpskom delu podunavlja. Saznanja o sastavu rimskog maltera, ovi istraživači koriste za izradu novih, kompatibilnih maltera koji će značajno unaprediti konzervaciju rimskih lokaliteta ne samo u Srbiji, već i u čitavom regionu.
Foto: Marko Risović
Mnogi naučnici koji su zainteresovani za pitanja o poreklu života smatraju da su prve žive ćelije na Zemlji nastale prirodnim procesom koji se naziva hemijska evolucija. Šta je to hemijska evolucija, kako ona funkcioniše i da li se razlikuje od biološke, saznajte u novom tekstu Petra Nurkića Darvin upoznaje doktora Frankenštajna.
U tekstu Instrumenti pristrasnosti, Ivana Nikolić piše o jednodimenzionalnosti medicinskih sredstava kad su u pitanju rasa ili pol i otkriva nam da li ima načina da ih drugačije programiramo. Drugi tekst ove autorke bavi se uticajem pandemije koronavirusa na znakovni jezik i njegovo korišćenje na platformama poput Zuma ili Majkrosoft Timsa.
Pored stalne kolumne, dr Donevski donosi nam intervju sa dr Mirjanom Pavić, astrofizičarkom i naučnom edukatorkom, prvom dobitnicom nagrade „Džoselin Bel Barnel“ za naučnu inspiraciju. Ona radi na novoosnovanom institutu za svemirske nauke i tehnologiju u Etiopiji, ali pored naučnog rada bavi se i naučnom edukacijom i motivisanjem mladih ljudi u Africi da odaberu naučnu karijeru i nastave sa obrazovanjem.
Ilustracija Nikole Koraća za intervju Sazvežđe Afrika sa dr Mirjanom Pović
U novom broju pročitajte i intervju Ivane Nikolić sa Karolom Befom, svestranim kompozitorom i pijanistom, koji se još oprobao i u matematici, glumi i novinarstvu, a nedavno je gostovao u Beogradu, u okviru manifestacije Maj mesec matematike. Dan nakon premijere njegove knjige i koncerta u punom Kolarcu, Befa je za Elemente govorio o matematici, muzici, politici i čudesnim putevima koji stoje iza kulisa stvaralaštva.
Bogdan Đorđević piše o interesantnom istraživanju koje sprovode naučnici sa Poljoprivrednog i Fizičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, čiji je krajnji cilj da uspostave sistem za dugoročne prognoze vremena koji bi značajno pomogao poljoprivrednicima i drugim zainteresovanim proizvođačima.
Psiholog Darko Stojilović se u ovom broju bavio temom ljudske racionalnosti. Od Turgenjeva, Černiševskog i Dostojevskog, preko Homo economicus-a i teorije racionalnog izbora, pa sve do savremenih psiholoških istraživanja, Darko nam pruža uvid u rasprave na ovu temu tokom istorije i pokušava da odgovori na pitanje iz naslova: Da li su ljudi racionalni?
Ilustracija Srđe Dragovića za tekst Da li su ljudi racionalni?
O sezonskoj alergiji na polen, uzrocima alergijske reakcije, merenju količine čestica alergena u vazduhu, identifikaciji i klasifikaciji polena u realnom vremenu, ali i o potencijalnim rešenjima problema osoba sa alergijskom reakcijom na polen – saznajte više u tekstu Bogdana Đorđevića O polenu u realnom vremenu, koji je plod razgovora sa dr Brankom Šikoparijom, višim naučnim saradnikom Instituta BioSens u Novom Sadu.
„Kosmos je kao i svaka velika misterija oduvek privlačio pažnju, budio znatiželju i rasplamsavao maštu ljudi“, a naročito maštu umetnika. O predstavama nebeskih tela u umetnosti tokom istorije, klasičnim božanstvima i njihovim imenjacima planetama, „vanzemaljcima“ iz Dečana i Mesečevoj svetlosti kao atmosferi čitajte u tekstu Ane Samardžić.
Kolonizacija Konga i eksploatacija njegovih prirodnih resursa od strane belgijskog kralja Leopolda II ostaviće milione žrtava, ali i dubok trag u evropskoj umetnosti. Zašto je vijugav i dekorativan stil koji danas nazivamo secesija ili art nuvo, krajem 19. veka u Belgiji nazivan stil Kongo, otkrijte u tekstu Jovane Nikolić.
„Gde prestaje moda, a počinje nauka, i obrnuto, i još značajnije, ima li između ova dva sveta uopšte granice?“ – saznajte u tekstu istoričara mode Stefana Žarića o Ajris van Herpen, modnoj naučnici koja spaja nauku i modu i čije haljine „odišu beskonačnošću“.
Ilustracija Željka Lončara za tekst Ajris van Herpen, modna naučnica
„Crtački stil je kompleksna kategorija u svetu stripa, koliko je i opsežna u istoriji likovne umetnosti uopšte“, piše u svojoj stalnoj strip rubrici Nikola Dragomirović. U njegovom tekstu Potraga za linijom otkrijte kako su sve vizuelne nadogradnje, pretakanja i revolucije, sve umetničke škole likovnih pravaca koje su se odvijale stotinama godina, u slučaju stripa sažete u malo više od jednog veka.
Ilustracije na naslovnoj strani i u tematu delo su Marije Babović, a stranice novih Elemenata krase i likovna rešenja vodećih grafičkih ilustratora iz Srbije i regiona: Nikole Koraća, Željka Lončara, Đorđa Balmazovića, Srđe Dragovića i Jakova Jakovljevića.
